Sarong bulanos na tagapagáwit si Rizal. Na iyo sya, siisay an nagduduwaduwa? May Filipino daw, na dai kaiyán naniwalá o dai pa nakadangog kan patotoong iniho? Si Rizal tagapagáwit sarong namamantáag na katotoohan sa lambang filipino. Alágad iyán anó? Su tagapagáwit na kastilá nagsabi dapit sa saíyang sadiri:
| "Sa saiyang katuyohan sa dagá nyang ontokan, inihong tagapagkabray tinanom na sinumpaan, na namumunga nin úgay." |
Dai magkakaigwa nin Filipino na maoyon na si Rizal "tinanom na sinumpaán" minsán "namumunga nin úgay."
Asin marhay: pirang filipino an mga nagakamidbid kan mga rawitdawit ni Rizal? -- Daing duwaduwa, na kadikit; áram nin gabós na iyong kagsúrat kan "Húring Paáram": nagkakapira an mga dai namoot na makaáram sana kan bágay na iyan, kundi toom pa ninda an bantog na manggárang8, na, sa tataramon ni Retana, iyo "an orog karahay sa mga midmid sa kinaban na isinúrat sa síring na mga pangyayari."
Ohó; si Rizal nagsúrat kan Húring Paáram. Siisay pa an mga nakakamidbid kan saiyang mga nakakamidbid kan saíyang mga rawitdawit? Dati mi nang sinabi na kadikiton. Iyan an dahelán kan paglimbag na iniho. Si S. H. Gwekoh naggibo nin duwang panangbitan9 sa sarong colección; si P. Laslo naggibo man nin saro sa Rizal's Ultimo Adios in European Languages.10 dai kaming naaraman na iba pang katipunan kan saíyang mga rawitdáwit; asin pakalihis kan dakúlang kapahamakan -- na ipinagmondó nyató gabós, saen náging abo su mga libro asin mga kasuratan sa mga archivos públicos asin sa mga biblioteca, -- abaa nang sakit na may matuklasan, na mga rawitdawit ni Rizal! Minsán sa colleción na ini, na midbid nyamó haros an ga-
8 composición, kasuratan.
9 edición.
10 Huring Paáram ni Rizal sa mga Europeong Tataramon.
