El Filibusterismo (Kadagosan kan Noli me Tángere)/XXXVII
MediaWiki:Proofreadpage pagenum template
- Gabós naaaraman
Minsan síring, dangan pang kanigúan na pagingat, su mga huringhuding nakaabot sa publico, minsan riliwat nang marhay asin kurúlang na. Iyo an tema kan mga orólay kan sominonod na banggi sa harong kan mayaman na angkos nin Orenda, tagapangarákal nin mga alahas sa mahigos na pagiláog sa Santa Cruz.Iyo sana ito an pinagoorolayan kan dakol na mga katóod kan harong, Dai nagsurugal kan tres-siete, dai man pinagtotogtog su piano, asin an sadit na si Tinay, an kangohodan sa gabós na mga binibini, nalalangkag na gayo sa pagkáwat nin songka, dai nya inaabot nin pagisip kun anó ta nakataong interes an mga pananalakat na ito, su mga conspiración, su mga sinakong pólvora na dakol mansanang mga magagayon na mga sigayes sa pitong kamalig na garong sarabay na minakiriyat saiya asin hinohoroyoman sya kan saindang saradit na ngosó tanganing pasakaton sinda sa harong na iná: (420) si Isagani na, kun mináduman, nakikipagsongka saiya asin nagpapabayang dayaon nya, dai minadólok sa saíyang mga pagapod, mamondó asin daing girong si Isagani na naghihimaté kan ipinagoosipon kan platerong si Chichoy. Si Momoy, su katipan ni Sensia, su kamatuahan sa mga Orenda, magayon asin maogmahon na daraga minsán nganí may pagkamakaraw, binayaan saen nya paráting pinapaagi an mga banggi sa mapagmahal na mga olayolay. Ini ikinababalding marhay kan loro na su kolongan nabibitay sa sógod kan harong, loro na payabá kan harong huli ta may galing sa pagpataratara sa gabós nin makangangalas na mga katagá-nin-tataramon mapádapit. Si Capitánang Lóleng, an masiMediaWiki:Proofreadpage pagenum templatelansikan asin maísip na si Capitánang Lóleng igwa nin saiyang libro de cuenta bukas, alágad dai man nagbabasa kaito, dai man nin anong isinosúrat dumán; dai sya nagmamangno kan mga pinggan, paranó nin mga perlas na burutás, siring man sa mga brillante; kan horas na ito nakakalingaw asin nanghihimáteng marhay. Su saiya mansanang agom, an dakúlang Capitán Toringoy, gaha kan ngaran na Domingo, an pinakamongaya sa pagiláog, daing ibang okupasyon kundi maggúbing nin marhay, magkaon, maglakawlákaw asin magtabil alintánang su bilog na angkos na nagtotoklos asin nagpopolotpogot, dai nagdidiyan sa mga kaogmahan, naghihimaté sya natatákot asin nalolódok kan mga makagiramgíram na mga baretá kan nanggantol nang si Chichoy.
Mahalagang bágay ito. Si Chichoy napaduman ta may itataong ipinagibo si Don Timoteo Peláez, sarong padis na híkaw sa babáyeng bag-ong kasal, kan horas na ginagabá su kiosko na nagsirbing komedor sa mga haralangkaw na may kapangyarihan. Digdi nanglungsi si Chichoy asin nanorongkag su saíyang buhok.
“Nakú!" an sabi; “mga sinakong pólvora sa irárom kun salog, sa atop, sa irárom kan latok, sa laog kan mga tukawán, sa gabós na gampi! Marhay ngani ta dai sa mga manggagamlang nin nagsigarilyo!”
“Asin siisay an nagbugtak kan mga sinákong itong pólvora?” an hapot ni Capitánang Lóleng, na mapuso asin dai nanglungsí na siring kan nagmamahal na si Momoy.
Si Momoy nakikinasal asin nasasayodan su saiyang húring panggirabo, si Momoy nasa harani kaito kan kiosko.
“Bágay ito na daing nakapagpaliwánag,” an simbag ni Chichoy; “siisay an may interés na magsaringgaw sa fiesta? Daing iba kundi saró sana, an sabi kan bantog na abogado na si Ginóong Pasta na itoon nagsongkó, o sarong kaiwal ni Don Timoteo o sarong rival ni Juanito...”
Su mga binibining de Orenda nagpangiriling ki Isagani: daing gírong na hominoyom si Isagani.
“Tumago ka!” an sabi saiya ni Capitánang Lóleng; “mangyáring pakaraoton ka. . . tumagó ka!”
Hominoyom liwat si Isagani asin dai nagsimbag.
“Si Don Timoteo,” an padagos ni Chichoy, “daing pakaáram kun kiisay isasahot an pangyáring ito; sya MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatemansana an namahalá kan toklós, sya asin su katóod nyang si Simoun, asin daing iba. Nagkariribok sa harong, napadumán su teniente de la Veterana, asin pakatapus na togonon su gabós na hilomon an bágay na ito, pinahumalé ako. Alagad. . .”
“Alagád. . . alágad. . .” naghihiraraw-od si Momoy asin tinatakigan.
“Nakú!” an sabi kan Sensia na pinaghihiling su saiyang novio asin tinatakigan sa paggiromdom na nakikinasal ito; “an señoritong iniho... kun pominotok. . .”
Asin hinihíling su saiyang katipan nin mga matang naangot asin pinagngalsan su saiyang kadasigan.
“Kun pominotok. . .”
“Daing matatadang búhay sa bílog na lansangan nin Anloague!" an saligbaton ni Capitan Toringoy na nagpahiling nin ísog asin dai lámang nin pangirogkirog sa atúbang kan saiyang angkos.
“Pominulí akong nangingirhat, sa pagisip ko sa saró sanang silyab, sarong cigarrillo, kun nahólog okun naolá an sarong lampara, dai na kutá kita sa mga horas na ini máging General, máging Arzobispo, máging ano pa man, minsan na lámang mga empleado! Nagkagaralpong kutà su gabós nagdalaw kasu banggi sa fiesta!"
“Kabanalbanáleng Virgen! An señorito na ini...”
“Susmariosep!” an hagayhay ni Capitánang Lóleng; “iritoon dumán su gabós na may mga útang samuya; susmariosep! Asin dumán sa harani may saró kaming harong! Siisay daw...”
“Ngunyan maaaraman nindo,” an dúgang na sabi ni Chichoy sa hababang tingog, “alágad kaipuhan na ingatan nindo an tagong-hílom. Ngunyan na hapon nakasompong ako nin sarong katóod, sarong escribiente sa sarong oficina, asin sa pagtarap dapit kaining bágay, itinao sakú su clave: naaraman nya nagkapirang empleado... Siisay sa saindong paghoná an bominugtak kan mga sinákong pólvora?”
Kadakol kan nangirirogkirog; si Capitan Toringgoy sana an hominiling nin pasalimbad ki Isagani.
“Su mga fraile?”
“Si intsik Quiroga?”
“Sarong estudiante?” MediaWiki:Proofreadpage pagenum template“Si Makaraig?”
Si Capitan Toringoy nagaabo asin pinaghihiling si Isagani.
Kominirikiri si Chichoy na naghohoyomhóyom.
“Su joyerong si Simoun!”
"Si Simoun! ! !”
Sarong daing girirongan, na nahaman kan panggigilantas, sominonod sa mga katagang iniho. Si Simoun, an maitom na espíritu kan Capitán General, an mayamanon na parakarákal na sa saiyang harong nagduduruman sa pagbakal nin mga gapong butás, si Simoun na kaniguan an kapinohan na minaresibi sa mga binibíning de Orenda asin minasabi sainda nin mga pinong pataratara! Nin huli ta garong dai mapanubdan, tinubod. Credo quía absurdum (421), sabi ni San Agustin.
“Alágad si Simoun bakong dai dumán kasubanggi sa fiesta?” an hapot ni Sensia.
“Ohó,” an sabi ni Momoy, “alágad ngunyan naromdoman ko! Binayaan su harong kan mamamanggi na kami. Hominalé ta makoa kan pásib sa pagkasal.”
“Alágad bakong katoód kan General? bakóng kabakas ni Don Timoteo?”
“Ohó, bominakas tangáning mahimo nya su saiyang homot asin garadanon su gabós na mga kastilá.”
“Talaga!” an sabi ni Sensia; “ngunyan náhiling ko na!”
“Arin?”
“Habó nindong paniwalaan si tía Tentay. Si Simoun iyo an diablo na bominakal kan mga kalag gabós na mga kastilá... pinagparasabi iyan ni tia Tentay!”
Nangurus si Capitánang Lóleng, ribaraw na hominiling sa mga gapó natatákot na makita an mga ito na binaráliw sa mga baga; hinogkot ni Capitan Toringoy su singsing na halé ki Simoun.
“Nawará si Simoun na daing náwalat na girá,” an sabi pa ni Chichoy; “pighahánap sya kan Guardia Civil."
“Ohó!” an sabi ni Sensia; “hanapon ninda an demonio!”
Asin nangurus. Ngunyan dakol na mga bágay an isinasaysay, an dakulaon na gáyong kayamanan ni SiMediaWiki:Proofreadpage pagenum templatemoun, an napapalaen na parong kan safyang harong, párong nin azufre. Si Binday, saró man sa mga binibining de Orenda, madaleng pagpatubodón asin mapagsasambang daragitay, nakagiromdom na nakahiling nin mga bugaw na láad sa harong kan goyero sarong hapon na kaibahan kan saiyang ina, napaduman sa pagbakal nin mga gapó.
Mapangataman na naghihimate si Isagani, na daing anó man na tataramon.
“!Kaya kasubanggi. . .!” an hiraraw-od ni Momoy.
“Kasubanggi?” an ulit ni Sensia sa tahaw nin pagkaosyosa asin nin pagkatakot.
Dai minadisidir si Momoy, alagad su lawog na ipinahayag saiya ni Senia nakahalé kan saiyang takot.
“Kasubanggi?, kan namamaranggi kami, nagkaigwa nin sarong karibukan; napalsok su ilaw sa pinagkakaonan kan General. Sabi hinabon nin sarong dai midbid su lampara na ipinasib ni Simoun.”
“Sarong mahab-on? Saró sa Kamot na Item?”
Buminuhat si Isagani asin naglakawlakaw.
“Asin dai nadakop?"
“Tominagbang Bai salog; dai nin nangyaring nakakita saiya. Su iba nagsasabi na kastila, su iba intsik, su iba, indio. . .”
“Pinagaakalá na sa pamamatahaw kan lamparang ito,” an simbag ni Chichoy,” sosoloan su bilog na harong, su pólvora. . .”
Nangibigkibig na naman si Momoy, alagad kan makita nyang nakamangno si Sensia kan saíyang katakutan, boot na husayon ito.
“!Kanogon pa!” an saiyang hagayhay kaiba an sarong pagmaliogot; “anong maraot an ginibo kan mahab-on! Nagkagaradan kuta gabós. . .”
Natatakot na humiling saiya si Sensia; nangurus su mga babaye; si Capitan Toringoy na natatakot sa politica, napahiling na tihaharayó sya. Dinolok ni Momoy si Isagani.
"Sa giraray maraot an pagkoa kan bakong sadiri,” an simbag ni Isagani kaiba an dai masayodan na hoyom; “kun nakaaram an sinabi nang mahabon kun ano ito asin nakapagisipisip, hayag na gayong dai nya gigibohon!" MediaWiki:Proofreadpage pagenum templateAsin suminabi pa pakataodtaod:
“Minsan sa ano pa man sa kinaban dai ako boot na mamugtak sa lugar nya!”
Asin nagpadagos sinda nin pagkoromentar asin nin pagbarana-bana.
Pakalihis nin sarong horas, nagpadram si Isagani sa angkos sa pageérok sagkod noarin pa man sa kaibahan kan salyang amaon.