El Filibusterismo (Kadagosan kan Noli me Tángere)/XXX

by José Rizal

MediaWiki:Proofreadpage pagenum template XXX SI JULI

Su pagkagadan ni Capitan Tiago asin su pagkabilanggo ki Basilio madaleng naaraman sa lalawigan, asin sa dangog kan mga masipag na mga nagoontok sa San Diego sasabihon nyamo na lalong binate su huri asin haros iyo sana ito an pinagsarabisabi. Asin siring sa mapapaghalat, su bareta nagkaigwa nin manlaenlaen na porma, nagkaigwa nin mga mamondong kasaysayan, mga makangingirhat, ipinaliwanag su dai nasabotan, hinipnoan su mga kakulangan nin mga bana-bana, an mga ini ibinilang na tunay na nangyari asin an nahaman kaining aswang nakangirhat sa mga bilang magurang mansana kaiyan.

Sa banwaan ni Tiani pinagsasabi na an pinakaharaning bana-bana, an pinakaharani, iyo na su hagbayon ipapatapok asin alonggating bulanos na ginadan kan

panahon kan paglakbay. Su mga matatakton asin mga MediaWiki:Proofreadpage pagenum template281

pesimistas dai nagkasirinangan kainiho asin saindang pinagoorolayan an dapit sa mga pagbibitay asin mga consejos de guerra; Enero bulan na masakit, Enero su sa Cavite asin an mga ito, huli ta mga cura, binirilingan; an sarong makauugay na Basilio daing tagapagampon, dai man nin mga katood. . .

“Sinabihan ko na sya!” an hagayhay kan Pangkatiwasayan na Hokom, na garo bagang nakatao na lamang nin hatol ki Basilio; “sinabihan ko na sya. . .”

“Mapapaghalat nang dati an siring na bagay!” an dugang ni Hermanang Penchang: “naglalaog sa simbahan asin kun nahihiling na maatiati an bendita, dai nangungurus! Nagtataram sya dapit sa mga hayophayop asin mga kahelangan, abaa, padusa nin Dios! Magkakanigo saiya! Garo bagang an bendita makakadara nin mga helang! Su katumang nanggad, abaa!”

Asin kun paanong narahay sya sa sarong indigestion sa pagdomog nin tubig na bendita sa saiyang posod kasabay an pagpamibi kan Sanctus Deus, asin ipinagtogon an siring na paomay sa mga duduman kun magkaigwa sinda nin kulatid o magkaigwa nin doros an saindang tulak, okun manghelang nin damat, asin kaipuhan na pangadyeon sa tataramon na kastila:

Santo Dios

Santo fuerte

Santo inmortal

Libranos senor de la peste

Y de todo mal.

“Dai nagsasala an bolong, alagad darahon an bendita sa kabtang na makolog o may helang,” an sabi.

Alagad dakol na mga tawo an mga dai naniniwala sa mga bagay na ini, siring man dai ninda pinapamugtak na padusa nin Dios an pagkabilanggo ki Basilio. Siring man dai sinda nagtutubod sa mga himagsikan, siring man sa mga paskin, midbid na marhay an ugaleng labis namamoninong asin maalam kan estudiante, asin pinagmarhay nindang ipamugtak ito na mga panghimalos nin mga fraile, ta tinobus sa pagpaoripon si Juli, aki nin tulisan, dakulaon na kaiwal nin sarong mapangyaring corporacion. Asin nin huli ta igwa sinda nin maraot na pakasabot dapit sa pangungugale kan corporacion mansanang iyan asin may nagkagiriromdoman na mga dustang panghihimalos, su bana-bana tinobod na iyo an orog kaharani sa katotoohan asin MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatematanos.

“ !Abaang rahay kan ginibo ko kan sako syang pahaleon sa sakong harong!” an sabi ni Hermanang Penchang; “habo akong makipagkamondoan sa mga fraile; kaya sinibot ko syang humanap nin kuwarta.”

An katotoohan iyo na ipinagkolog nya sa boot na libre na si Juli ipinangangadye asin ipinagaayuno sya ni Juli asin kun naghaloy pa duman nagpenitencia man kuta. Ngata? kun ipinamimibi kita kan mga cura asin si Cristo nagadan huli sa satong mga sala, dai daw gumibo nin siring si Juli ki Hermánang Penchang?

Kan makaabot su bareta sa kamálig na pinageerokan ni Juli asin kan saiyang apo, nangaipo su daraga na oliton saiya nin makaduwa. Hiniling si Hermanang Bali na iyong nagsabi kaito saiya, na baga dai nya nasabotan, dai nya napag-aratidatid su saiyang mga nasaisip; nagbolongbogong su saiyang talinga, namate nyang pominiot su saiyang daghan asin nagkaigwa nin bakong mahusay na galinaw na an pangyaring ito makapupungaw na makalalasig sa saiyang omaaboton. Minsan siring, boot na kumopo sa sarong sirang nin pagsarig, hominoyom, sa paghona dinadarahan ni Herma­ nang Bali nin soba, na magabat na gayo, alagad ipinapangenot na nya an kapatawadan saiya; alagad si Her­manang Bali gominibo nin cruz kan toldo asin kan tangan dangan hinadokan, tanda na nagsasabi kan katoto­ohan. Dangan kaiyan su ngoso kan daraga binayaan sagkod noarin pa man kan daraga, lominungsi, makangingirhat na pagkalungsi, nakamateng binabayaan sya kan mga kosog asin, iyo pa sana bilog nyang pagkabuhay, nawar-an nin pagkatawo, nalonosan.

Kan huli sa mga pagkokolog, mga kodot, mga pagwirik nin tubig, mga cruz asin pagbugtak nin mga langkoy na benditado naulian su daraga asin nakamangno kan saiyang kamugtakan, mahimong na nagbolos sa saiyang mga mata su mga luha, saro-sarong tagdo, daing mga siniloksigok, daing mga kamondoan, daing mga hinanakit! Pinagiisip nya si Basilio na dai nin ibang paraampon kundi si Capitan Tiago asin, gadan ini, dai na nanggad nin pagampon asin pakahiwas. Sa Filipinas natatalastas na gayo na sa gabos kakulangan an padrino, magpoon na binobonyagan an saro sagkod na nagagadan, sa pagkamit nin sandagan, magkoa nin pasaporte okun magexplotar nin ano man na industria. MediaWiki:Proofreadpage pagenum template283

Asin huli ta pinagsasabi na an pagkabilanggong ito gikan sa panghimalos dahel saiya asin sa saíyang amá, su kamondoan kan daraga nakasampot sa pagkawarai nin pagsárig. Ngunyan nánongod na man saiya an pagligtas saiya, siring kan ginibo saiya kan balukaton sya sa pangagurangnan, asin sarong tingog sa irárom nagsasadol saiya kan pakiran asin iinaatúbang sa saiyang bandingan an sarong makagigíram na bolong.

“Si Padre Camorra, su cura!” an sabi kan tingog.

Kinákagat ni Julí su saíyang ngábil asin nagdadánay sa mamondong paghorophórop.

Huli kan crimen kan saíyang amá, binilanggó su saíyang apó sa pagláom na sa síring na palakaw mátunga su akí. Daing ibang makakapalibre saiya kundí si Padre Camorra, asin si Padre Camorra nagpahiling na dai sya napupuwasan na gayo nin mga tataramon sa paggiromdom sa útang na boot asin sa saiyang ugáleng katapatan naghágad nin pagpakasákit. . . Magpoón kaito naglilikay na si Julí na makasompong saiya, alágad pinapaghadok sya kan cura sa saíyang kamot, pinipildit an saíyang dongó, an saíyang pisngi, pinagsusubahan sya nin mga sobang may kaibang mga kiyat asin nagngingisi, nagngingisi na nagkokodot saiya. Si Juli an dahelán kan hampak, na ginámit kan marhay na cura sa nagkapirang hagbayon na nagrilibot sa barrio na pinagtogtogan su mga daraga. Su mga malicioso pagkahiling saiyang naglabay pormal asin dokó, nagtararom sa tingog na mangyáring madángog nya:

“Kun muya ako, maiindultuhan si Cabésang Tales!”

Su daraga mináabot sa saindang harong mamondó asin dai namumugtak su mga mata.

Naliwat na marhay si Julí; nawará su saiyang gayagaya, dai nin nakakita saíyang nakahoyom, pahangá na magtaram asin garo nganí takot na maghiling kan saiya mansanang lawog. Sarong aldaw nakita sya sa banwa na may dakúlang óring sa ángog, sya na paráting maglakaw na mahusay an panggubingan asin sarong baldit naghapot ki Hermánang Balí kun baga an mga mináhogot nahohólog sa gagamban.

“Segúrong seguro!” an simbag kan babaye asin isinaladawan saiya su sito na baga haléna dumán.

Huli kan pagkabilanggó, an mga masípag asin mga MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatemapasinalámat na mga kadudugó nangagholaw na mag- papakasákit sinda tangáning makalda su hagbayon; alágad nin huli ta sinda gabos dai nakatipon nin tolong pólong pisos, si Hermánang Bali siving sa giráray, nagkaigwa nin orog karahay na kaisipan.

“An súkat nyátong gibohon makihumápot sa escribiente,” an sabi.

Sa mga makauugay na itong mga tawo, su escribiente sa tribunal iyo su oráculo sa Delfos sa mga griego kan mga énot na panahón.

“Kun taohan mo nin sikápat asin tabakó,” an sabi pa, ‘isasabi saimo an gabós na katogonan na mabotog an saimong payo sa kadadangog saiya. Kun igwa kang pisos, ililigtas ka dawá na sa bitis ka na kan bitayán. Kan ilaog sa bilanggoan si Simon na sakong kanatad asin pinagparahampak, huli ta dai nakapagpaháyag dapit sa paghab-on na nangyari sa harani kan saiyang harong, abaa! sa duwang sikapat may kabangá asin sarong rolyong báwang, kinalda ito kan escribiente. Asin nahiling ko si Simón na pahangang makalakaw asin napiritan na maghigd& sa laog nin dai nagkilang sa sambulan, Ay! nalapá su saíyang itukaw, abaa! iyong saíyang ikinagadán!”

Inakó su hátol ni Hermánang Balí asin sya mansana an nangakong makikidlay sa escribiente; tinaohan sya ni Juli nin apat na sikápat (388) asin may idinúgang na mga tapang usa na inayaman kan apo. Si Tandang Selo nangangayam na naman.

Alágad daing nahimong ané man su escribiente: su bilanggé nasa Manila asin duman dai minalambat an saiyang kapangyarihan,

Talastas na gayo kan eseribiente na su saíyang kapangyarihan dai minálampas sa sagkod kan Tiani, alágad kaipuhan na naingatan nya an saiyang marhay na dangog asin mawalat saiya su tápang usa.

“Alagad, matatachan ko kamo nin sa madónong na hátol asin iyo na magiba kamo kasi Juli sa Pangkati- wasayan na Hokom. Kaipuhan na omiba si Julí.”

Su Panglalawigan na Hokom sarong táwong daing isusugad, alagad kun makita si Juli sakalé mapahiling nin marhay na pakigugalé: uya digdi an kadonongan kan hátol.

Sa makúring grabedad dinangog kan Ginóodong Hokom

si Hermánang Balí, na iyong nagtataram, pigtataga MediaWiki:Proofreadpage pagenum template285

hiling su daraga na sa ibaba su mga mata asin nasosopog nin marhay. Masabi an mga tawo na kaniguan na pagmakolog nya ki Basilio, dai nakakagiromdom an mga tawo kan saiyang utang na boot asin an pagkabilanggong ito, siring sa sabi, huli saiya.

Pakatapus nin makatolo o nin makaapat na pagkaghad, huli ta su Ginoong Hokom igwa kan makanos na ining kaugalean, nagsabi na an iyoiyong tawong makakakalda ki Basilio si Padre Camorra, kun mamuya ini asin kanigoan an sa boot na pinaghihiling su daraga. hinatolan nya sya na omonay syang makiolay sa cura.

“Aram nindo an saiyang lasig; hinawas sa bilanggoan su saimong apo ... Igo na an saiyang inporme sa pagdestierro sa sarong bag-ong mamondag o iligtas sa kagadanan an sarong binilingan.” Daing korokaalo si Juli, alagad si Hermanang Bali su hatol baga sa nabasa nya sa sarong novena; handang ibanhan sya (389) sa convento. Maduman pa naman sya ta malimos sya nin escapulario sa halangang apat na sikapat.

Alagad nagkikirikiri si Juli asin habong dumuman sa convento. Si Hermanang Bali na naghohonang nasasalom nya an dahelan Si Padre Camorra na sa ibang pagngaran si kabayo asin makaraw na marhay pinaglilinga sya:

“Dai kang sukat ikatakot kun kaiba mo ako!” an sabi; “dai mo nabasa sa librito ni Gurang Basio na itinao kan cura, na an mga daraga sukat magpaconvento, minsan dai maisihan kan mga magurang, tanganing iosip an mangyayari sa harong. Abaa! an librong ito linimbag sa kapahintogotan kan Arzobispo, abaa!”

Si Juli, dai na nakakatios asin sa pagmawot na mapotol su olay-olay, nakimaherak sa devota na dumuman kun muya sya, alagad kun an ginoong Hokom nagsabi na an mga makimaherang nin sarong aki pang lawog nakakahiro labis kan sa sarong gurang, na an ambon iinooran kan langit sa mga burak na lab-asna burak nin labis sa mga roloyos, an metapora nagluwas na maraot na gayo.

Dai nagsimbag si Juli asin luminusad su duwang babaye. Sa lansangan su daraga nakisuhay nanggad sa pagduman sa convento asin nagpuruli sa saindang barrio. Nagkolog su boot ni Hermanang Bali huli sa kakulangan nin paniwala nanghihimalos sa pagtala-ta saiya MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatenin haláwig na sermon.

An katotoohan iyo na su daraga dai makakagibo nin síring na dai nagkondenar sa saiyang sadiri, na dai sya konderon kan mga tawo, na dai sya kondenarón kan Dios! Nagkapira sya padangoga na kun gibohon nya an pagpakasákit papaluwason an saíyang amá minsán síring hominabó sya, minsan nganí nagkukuráhaw sa­íyang sedangan (390) nagpapagirom saiya kan saíyang sa áking katongdan. Asin ngunyan, súkat na gibohon nya ki Basilio, su saíyang katipan? Mahoholog sya sa mga paglanghad mga harakhak kan bílog na linalang, si Basilio mansana magbabasangbásang saiya; dai, noarin pa man. Orog pa nganí ta dati nang condenada huli ta maráot na aki. An makauúgay na si Juli nagtíos pa kan mga pagdadágit saiya kan saíyang mga kadugó na, daing pagararam kan alonggating mangyari sainda kasi Padre Camorra, pinagologolog su saiyang mga katakutan. Maninikmit (391) daw si Padre Camorra sa sarong tagaoma na dakol na mga daraga sa banwaan? Asin su mga marahayon na mga babaye nangagsarambit nin mga darágang mayaman asin mga marayráhay, na mga labi o bakó man na gáyong mga napahámak. Asin alintanang siring, kun badilón si Don Basilio? Nananáhob sa talinga si Julí, nakalákop su paghiling na baga naghahánap nin sarong tingog na magtaram huli saiya, pinaghihiling su saíyang apo; alágad napupula su apo asin nakapotítok su mga mata sa saíyang garod nin pagkaparaáyam. Haros daing pagkatórog kan bangging ito. Mga pangatorogan asin mga kapurisawan, iyan nang malipungaw iyan nag madugó, nagsasaráyaw sa saíyang pag­ hiling, asin mandiit-mandiit nagigimata naglalangoy

sa malípot na gan-ot. Sa paghoná nya nakakadangog sya nin mga potok nin badil, naghohoná syang nakikita nya su saíyang amá, su saíyang amá na kanigúan an ginibo huli saiya, nakipagbaka sa kakadlaganan, pinagosig síring sa háyop huli ta nangalangálang na iligtas ito. Asin su angka (392) kan amá binabáliw asin namidbid nyang si Basilio, naghihingagdan asin hiníhiling nin mga mapanghimásol na paghiling. Nagbabangon su daing pálad, namimibí, naghihibi, ináarang su saí­yang iná, su kagadanan, asin may hidalé na linúpig na sya kan katakútan, kun bakó pa sanang banggi dominaMediaWiki:Proofreadpage pagenum template287

lagan na kutang dagosdagos sa convento, mangyari na kun anong mangyari.

Ominaga asin su mga mamondong galinaw, su mga kangirhatan kan mga anino nagpururawas su iba. Dinarahan sya kan liwanag nin mga pagsarig. Alagad, su mga bareta pagkahapon mga makangingirhat; may mga pinagorolayan na mga binaradil asin makagigiram sa daraga su banggi. Sa pagkawarai saiya nin pagsarig pinagmarhay nya pomahonod tolos mansanang lumiwanag asin humogot pakatapus: gabos, maliban sa pagagi sa siring na mga kasakitan!

Alagad su daliwawa nagdara nin mga bag-ong pag­ sarig asin su daraga habong maglusad sa harong, minsan magpasimbahan. Natatakot syang makapahonod.

Asin sa bagay na siring ominagi an nagkapirang aldaw: nangangadye asin nagsusumpa, nagaarang sa Dios asin nagmamaw-ot kan kagadanan. Sarong pagpahingalo su aldaw, naghahalat si Juli nin sarong gibong-ngangalasan; an mga bareta na mga hale sa Ma­ nila, minsan may mga dugang nang minaarabot, na sa mga bilanggo su iba nagkaramit kan saindang kaligtasan salamat sa mga tominabang asin sa mga lasig ... May sinakripikar, siisay daw? Nangibigkibig si Juli asin nagpuli sa saiyang harong pigkakagat su mga koko sa saiyang mga moro. Asin sa bagay na siring minaabot an kabanggihon saen an mga katakutan, na nagdakula na gayo, garong mga binaraliw sa mga katotoohan. Natatakot si Juli sa pangatorogan, natatakot na kumatorog, tara an saiyang pangatorogan, sarong padagos na kapurisawan. Mga paghiling nin kahimasolan minaralagbas sa saiyang alobaob tolos mansanang minapiyong sya, mga hinanakit asin mga inagrangay minaiririod sa saiyang talinga. Nakikita nyang lagalag na naglalakaw su saiyang ama, gotom, daing paghingalo, daing kamoninongan; nahiling nya si Basilio na naghihingagdan sa dalan, nalugadan nin duwang bala, siring sa saiyang pagkakita kan bangkay kaitong kanatad, na ginadan alintanang dara kan Guardia Civil. Asin nakita nya su mga gapus na nagirirarom sa laman, nakita nya su dugo na nagluluwas sa ngimot asin nadadangog nyang pinagsasabihan sya ni Basilio:

“Agawa ako, agawa ako! ika sana an makakaagaw

sakuya!” Dangan minadaging an sarong harakhak, minasalingoy asin nakikita su saiyang ama, na pinaghiMediaWiki:Proofreadpage pagenum template288

hiling sya nin mga matang pano nin mga kahimasolan. Asin nagigimata si Julf, minabangon sa saiyang banig, pinapaagi su kamot sa angog sa pagamoyokos kan sai­ yang banig, pinapaagi su kamot sa angog sa pagamoyo­ kos kan saiyang buhok: malipot na hinang, siring kan hinang nin kagadanan, minapadalimasa kaito!

“Ina, ina!” nagsisiloksigok.

Asin alintanang nangyayari iniho sa mga nagtitigayon na maogmang gayo kan mga kapaladan kan mga banwaan, su nagboboot kan mga panggaganan na sosog sa katogonan, an minarangsa sa sandagan asin minagamit kan katanosan tanganing pangatigan an kosog, mga natotdrog sa katiwasayan.

Sa katapusan, ominabot an sarong tagapaglakbay na hale sa Manila asin nagosipon na pinaruluwas su gabos na mga bilanggo maliban ki Basilio na mayo nin tagapagampon. Pinagsasabi sa Manila, an dugang kan taga­ paglakbay, na su hagbayon itatapok sa Carolinas, pinapirma nang dati sa sarong kahagadan saen nalalagda na hinahagad nya ito sa rogaring nyang kabot-an. Nakita kan tagapaglakbay su sakayan na madara sainda.

Tinapus kan baretang ito su mga pagduwaduwa kan daraga, na pagal nang marhay su pagisip dahel sa halawig na mga banggi nin kapupuka asin sa saiyang makangingirhat na mga pangatorogan. Malungsi asin nakalakop su mata, hinanap si Hermanang Bali asin, sa tingog na makatatakot, nagsabi saiya na handa na asin naghapot kun muya syang ibanhan.

Naogma si Hermanang Bali asin naghinguhang mapatiwasay sya, alagad si Juli dai naghimate asin nag­ mamadale lamang na makadatong tolos sa convento. Nananosano, isinol-ot su pinakamarayrahay nyang bado asin garong tagob na gayo nin kabuhayan. Kaniguan na taram minsan baga dai baragay.

Naglakaw na sinda. Sa enotan si Juli asin nababaldi ta nababayaan nya su saiyang kairiba. Alagad sa paghaharani sa banwaan, luhayluhay na binabayaan sya kan kinokorab na dadyang (393), daing girong na minasalingoy, nawawara su saiyang holaw hinaharalipot su saiyang mga lakad, dangan nahuhuri. Nangaipo na dagkahon sya ni Hermanang Bali.

“Mahuhuri na an satong pagdatong!” an sabi.

Padagos na malungsi si Juli, sa ibaba su mga mata,

dai nangangahas na itingkalag an mga ito. Sa saiyang MediaWiki:Proofreadpage pagenum template289

akalá pinaghihiling sya kagabsan asin itinotokdó sya kan moró. Sarong táwong malíwag nagsisiwik sa saiyang pagdangog, alágad nagbibinongog sya asin padagos kan saíyang paglakaw. Alágad, pagkan-awi kan convento, ominantoró asin nagpoón nin pangibigkibig.

“!Bomalik kita sa barrio, bomalik kita!” nakimahérak na pinógol su saíyang kairiba.

Nagamiritan si Hermanang Bali na kapotan sya sa takyag medyo pinaggóyod, pinaglilingá na pinagoosipan dapit sa mga libro nin mga fraile. Dai nya sya pababayaan, dai syang súkat, ikatákot; si Padre Camorra may ibang mga bágay sa payo; si Julì saró lámang na dukhang taga-oma ...

Alagad pagdatong sa tatákan convento, okun casa Parroquial, nangotiil na gayo si Juli na dai sya másakat asin kominopó sa parel.

“Dai, Dai!” nakikimahérak panó nin katakutan; “oh, dai, dai, magdara kang hérak! ...”

“Abaa kamangmang...”

Luhaylúhay syang itinótonyod ni Hermánang Bali; nanunúhay si Juli, malungsí, maraoton su pamandok. Su saíyang paghiling nagsasabi na nahihiling nya sa sa­ saiyang atúbang su kagadanan.

“!Marhay, mápuli kita kun habó ka!” sa katapusan hominagayhay su babáyeng marahay na dai nagtutubod sa arin man na túnay na pangánib. Si Padre Camorra, minsan nababantog, dai mangangahas sa saíyang atúbang.

“Darahón sa tapokán an makauúgay na si Don Ba­silio, badilon sya sa dalan na sabihon na boot domolag! ”suminabi pa; “kun ako gádan dangan kaiyán maárabot an mga pagbabásol. Kun mánongod sakó, dai lámang ako nin utang na boot saiya. Dai sya makakapaghinanakit sakuyá!”

Iyo ito an golpe desisibo. Sa atúbang kan panghimásol na iní, may kaibang kaangotan, pagkadaihi-nin-pagsárig, síring sa sarong mináhogot, piniyong ni Juli su saíyang mga mata tanganing dai niya mahiling su bongaw na saiyang tatagbangán asin natatalagang lominaog sa convento. Sarong hagayhay na garong agmáod nakaluwas sa saiyang ngusó Sinonod sya ni Hermánang Balí na pinagtaohan sya nin mga kapatanidan ...

Pagkabanggi pinagsarabisabi sa hababang tingog asin sa makuring misterio an mga manlaenlaen na nangMediaWiki:Proofreadpage pagenum templateyari kan hapon na ito.

Sarong daraga lominampaw sa bintaná kan convento, huminugpá sa kagapoán asin nagadán. Haros kan oras mansanang ito, saró man na babaye nagluwas sa tatá asin naglíbot sa mga lansangan nagkukuráhaw síring sa sarong rongaw. Su mga maálam na mga magnaratad dai nangarahas na maghilwas kan mga pagngaran asin dakol na mga iná an nagkorodot sa saindang mga áking babaye huli ta nagpakahilwas nin mga katagang makapagaboy sainda. Pakatapus, haloy nang marhay pakatapus, sarong gurang na halè sa sarong barrio asin nagparaápod sa tatá kan convento na pintó asin nababantayán nin mga sacristán. lyong ipinagaapod kan gurang su saiyang kamaoo, kaiba su payo, nagtutupga nin nalalamos na mga kinuráhaw, dai saráyod síring kan sa sa­rong pula, sagkod na inalaw sya sa pákol asin ipinagtotonyod. Dangan napasíring sa harong kan gobernadorcillo, alagád sinabihan sya na dai su gobernadorcillo, nasa convento; napaduman sa Pangkatiwasayan na Hokom, alagad su Pangkatiwasayan na Hokom dai man,itoon sa convento; napasiring sa cuartel; su Teniente sa Guardia Civil nasa convento. Su gurang nagpuli sa sa­ iyang barrio naghihibing garong akí: su saiyang mga inóngal nadadangog sa tahaw nin kabanggihon; kinakagat kan mga lalaki su saindang ngabil pinagtatagbó kan mga babaye su saindang kamot, asin su mga áyam nasa saindang harong, tarakot, garahag su ikog!

“!Ah, Dios, ah, Dios!” an sabi nin sarong dukhang babaye, maniwang huli sa kaaayuno: “sa saímong atubang daing mayaman, daing dukhá, daing putí, daing itom ... gigibohan mo kami nin sandagan!”

“Ohó,” an simbag kan agom na lalaki; “bastang an Dios na ining ipinagbabalangíbog bakong togdas lámang, sarong gayuma! Sinda an mga énot na dai minátubod saiya!”

Sa ikawalong horas nin banggi, pigsarabi na labing pitong fraile, mga haralé sa kataráning na banwaan,iritoon sa convento naghuhurunta. Kan sominonod na aldaw, si Gurang Selo naghalè sa barrio sagkod lamang dara su saiyang sa paraayam na garod.

----------