El Filibusterismo (Kadagosan kan Noli me Tángere)/XIII
MediaWiki:Proofreadpage pagenum template
Su clase sarong dakulang kahiwasan na rectangular na may darakulang mga dungawan na may mga rejas na minapalaog na gayo kan angkas asin kan liwanag. Sa palaba kan lanob nakikita an tolong haralakbang na tanggang gapo na nagkakatarahoban nin tabla, pano nin mga estudiante na taraytay siring sa pagsuronod kan mga titik sa abakada. Pasiring sa gilid na hampang sa paglaog, sa tangod nin sarong estampa ni Santo Tomas de Aquino, itoon napapatindog su tukawan kan profesor, halangkaw may duwang harohagyan sa magibong na gilid. Maliban lamang sa sarong marayrahay na pisarra na may cuadrong narra na haros dai ginagamit, tara padagos pang nasusurat an mabuhay! na lominuwas magpoon kan enot na aldaw, MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatedai duman nin nakikitang ano man na kasangkapan na may kagamitan o dai nin kagamitan. Su lanob may pintang puti asin kabtang may lipit tanganing malikayan an mga sag-id, hawan na bulanos: dai lamang nin anong kurit, dai nin grabado, dai lamang nin esquema nin sarong kagamitan sa Fisica! Su mga estudiante dai nagkakaipo, daing naghihidaw kan practicong pagtoro nin sarong kadonongan na hayag na gayong experimental; sa halawig na mga taon siring an pagtokdo asin an Filipinas dai naliwat, ata ngani nagpadagos siring sa giraray. Nagtataga hilig kun gayod hale sa langit an sarong sadit na kagamitan na ipinapahiling sa clase sa harayo, siring kan Santisimo sa mga binonyagan na nagrorolohod, hilinga ako asin hare ako pagdoti. Sa lambang katarahanan, kun may minadatong na sarong profesor na mabansay an boot, may itinatalaan na sarong aldaw na iduduman sa misteriosong Gabinete asin pagtakhan maghale sa luwas su mga enigmatikong mga aparato, na nagkakaburugtak sa laog kan armario; daing siisay man na makakapaghidaw; kan aldaw na ito dakol na mga laton an nakikita, dakol na mga bobog, dakol mga tubo, mga disco, mga rueda, mga batingaw, asin iba pa; asin dai minalihis duman su feria, dai naliliwat su Filipinas. Labis sa gabos, tiwala na gayo su mga estudiante na bakong sinda an ibinakal kan mga kagamitan na ito; mga marhay na mangmang su mga fraile! Su Gabinete pinatindog tanganing ipahiling sa mga dayuhan asin sa mga darakulang empleado na harale sa Peninsula, tanganing sa pagkahiling kaito masinang na tumarango-tango alintanang su nagkakanoro sainda naghohoyomhoyom na baga nagsasabi:
“Eh? naghohona kamo na masosompongan nindo an mga monjeng atrasado? Tara na sa kalangkawan kan taong-gatusan (195); igwa kami nin gabinete!”
Asin su mga dayuhan patin su mga darakulang empleado na mabansay na gayong pinangaarabi-abihan, nagsusurat sa saindang mga paglakbay o mga giromdom na an Real asin Pontificia Universidad sa Manila, sa pamamahala kan maluvdnag na orden dominicana, may rogaring na dakulang Gabinete sa Fisica sa pagtokdo sa mga bagong-tawo. . . Nagaaradal taon-taon sa asignaturang ini may mga, duwang gatos may limang polong estudiante, asin maging sa kaoyaman, kahagaMediaWiki:Proofreadpage pagenum templatekan, kadikit na kakayalian kan indio o ano pa man na dahelan sa mapanglahi o labilabi kasensible. . . sagkod ngunyan dai pang minalataw na sarong Lavoisier, sarong Seccchi, Tyndall, misan miniatura. lamang kan lahing malayo-filipino!!!!
Alagad, tanganing iyo nanggad, sasabihon nyamo na sa Gabinete na ini namumugtak an clase ampliacion nin tolo o apat na polong estudiante, asin lubos na gayong sa irarom kan pamamahala nin sarong catedratico na nagootob na gayo kan saiyang katongdan, alagad, huli ta kadaklan kan mga ini harale sa Ateneo kan mga jesuita saen an kadonongan ipinagtotokdo sa gibo sa gabinete mansana, bakong gayong dakula an kagamitan kaito na arog sa mangyayari kun urawahon kan duwang gates may limang polo na nagbarayad kan saindang matricula, nagbarakal kan saindang libro, nagaradal asin minagamit nin sangtaon na dai man sana sinda sindang naaaraman. An luwas duman, maliban lamang sa sarong pambihirang capitas o sirviente na namugtak sa saiyang pamahala su mga museo sa halawig na mga taon, sagkod pa man daing siisay man na naaraman na nagkaigwa nin pakinabang sa mga leccion na pinagsakitan na magkatoroom.
Alagad magbalik kita sa satuyang clase.
Su catedratico sarong aki pang dominico, na nagkapot na gayo sa makuring kahigpitan asin halangkaw na pagngaran nin nagkapirang clase sa San Juan de Letran. Nababantog sya na sarong dakulang dialectico siring man hararom na filosofo asin saro sa mga lalong may sa ngapit sa panahon sa saiyang partido. Pinagkokonsiderar sya kan mga gurang asin naoorihan sya kan mga bagong-tawo, huli ta igwa man sindanin mga partido. Ikatolong taon ito kan saiyang pagkaprofesor asin minsan iyo an enot na magsaysay nin Fisica asin Quimica, ibinibilang nang sarong madonong bako sanang sa mga maoyayahon na mga estudyante kundi pati kan mga agi-agi sanang mga profesor. Si Padre Millon dai na sa bilang kan pangkat kan sa lambang taon nagliliwat nin clase sa pagkaigwa nin mga sa pantas na pakamidbid, mga estudiante sa kaibahan nin ibang mga estudiante daing ibang kalaenan kundi an pagadal nin saro sanang asignatura, magharapot sa lugar na iyong pagharapoton, magpakasabot nin marhay kan kastila asin dai magpaexamen pagtaMediaWiki:Proofreadpage pagenum templatepus kan curso. Inaadalan nin tulahok ni Padre Millon an kadonongan, midbid nya su Fisica ni Aristétoles asin su ki Padre Amat: mapangataman na binabasa su Ramos asin mandiit-mandiit hinihiling su Ganot. Alagad, dayaday na magkirikiri na baga nagduduwaduwa, naghohoyomhoyom asin minasabi nin lthay: transeat (196). Mapadapit sa Quimica, ipinagsahot sya nin kadikit na gayo an mga bakong sa madodonong na pakamidbid kan tugmad sa sabi ni Santo Tomas na an tubig sarong bagay na pinagsalak, napatunayan nyang banayad na su Angélico Doctor ndenot na marhay sa mga Berzelius, Gay, Lusaac, Bunsen asin iba pang mga materialista na lumabi o kumulang mga sagin man mga madodonong. Minsan siring, dangan pang nagprofesor sa Geografia, nagiingat pa giraray nin mga kaborongan dapit sa pagkabilogon kan kinaban asin mapanumbikal na naghohoyomhéyom kan magtaram sya dapit sa mga hirong patarirok asin palikos sa palbot kan tala-init, naghihilwas:
An pagputik sa mga bitoon dapit
Sarong manigong pagputik...
Mapanumbikal na minahoyom sa atubang nin mga teoria fisicas asin ibinibilang nyang visionario kun bakong rongaw su jesuita na si Secchi na pinagsahotan nya na su pagktrit nin mga triangulo sa hostia bilang bunga kan saiyang mga kalaponglapongan dapit sa mga tala, huli kaini, sabi, pinangaladan na magmisa; dakol na nakamasid saiya na may kaoyaman sa kadonongan na saiyang ipinagsasaysay, alagad an siring na mga kakundian mga sa aking saday asin, kaborongan nin paadalan asin katinubdan asin magian na ikinasasaysay bako sanang huli ta an mga ciencias fisicas, sa mahigpit na pagmamasid asin mga pagsasalom alintanang an saiyang tibay nasa mga filosoficas, mga lubos na gayong mga especulativas, abstraccion asin induccion, kundi man bilang sa marhay na dominico, mamomoton sa kaomawan kan saiyang orden, dai mangyaring magkaigwa nin pagmahal sa sarong kadonongan saen dai lamang sa salyang mga tugang nin nangibabaw... sya an énot na dai naniwala sa Quimica ni Santo Tomas!... asin nagkamit nin mga kaomawan an ordenes na kaiwal, sabihon nyatong mga karival.
Iyo ini itong profesor na kan agang ito, pakabasaha su lista, ipinapatoom su leccion, sosog nanggad sa titik, MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatesa kadaklan na mga estudiante. Nagaarandar su mga fonografo, su iba mga marhay, su iba mga daing data, su iba nagsasarakolsakol, nagpapatororo-toro. Itong nakakapagsabing dai kulang nagkakamit nin marhay na kurit, asin sarong daing-data sa makaginibo nin labing tolong pagkakamale.
Sarong matabang barobata, sa puyat su pamandok asin torongkag su buhok asin mga makikisil siring sa buhok nin sarong cepillo, naghahakay sagkod na mahihiltak na su salang asin nawawaran nin paglaom na hinunat su mga takyag, garo bagang nasa-sa-higdaan nya. Nahiling kan catedratico asin boot syang patikbahan.
“!Hoy! ika, makinatorog, abaa! ano? Hogakon man, dai ka gayod tatao kan leccion, ha?”
Si Padre Millon bako sanang pinag-iika (197) su gabos na mga estudiante siring sa marhay na fraile, kundi pinakikihoronan sinda nin lengua de tienda, palakaw na nanod-an sa catedratico sa Canones. Kun boot kan Reverendo na pahababaon kaito su mga estudiante o su mga sinanglitan na mga pagboot kan mga concilio sarong hapot na dai pa nasisimbag dangan pang dakol nang pasuruhay dapit kan bagay na siring.
Su saligbaton, sa lugar na makapabaldi sa clase nakapaogma kaito asin kadakol kan nagngirisi; sarong bagay na nangyayari sa aroaldaw. Alagad, dai nagngisi su matotorognon; panaleng bominuhat, kinirikisi su mata, asin siring sa sarong maquina de vapor na minapabirik kan fonografo, nagpoon nin paghilwas: “Nginangaranan na espejo an gabos na mga mukang (198) binuli, na itinatalaga huli sa anilag kan liwanag sa paglalang kan mga banding (199) kan mga bagaybagay sa atubang kan mukang sinabi huli kan mga baghinay (200) na minabilog kan mga mukang iyan pinagbabanga sa mga espejong metal asin mga espejong cristal. .
“!Ontok, ontok, ontok!” nanaligbaton su catedratico; “Jesus, ano nang matraca!. . . Oyon kita na an mga espejo binabanga sa metalico asin sa cristal, ha? Asin kun pahilingan taka nin sarong kahoy, kamagong halimbawa, pinakinang na marhay asin binarnisan, o kapedasong itom na marmol na binuling marhay, sarong lapat nin na minaaninag kan mga banding kan mga bagaybagay na ibinugtak sa atubangan, anong paglaenlaen mo kan mga espejo na iyan?” MediaWiki:Proofreadpage pagenum templateSu hinapot, maging huli ta dai tatao kun anong isisimbag o dai nakasabot kan hapot, boot na makaiktad sa pagpahiling na tatao kan leccion asin nagpadagos siring sa sarong sapa:
“An mga enot binibilog kan laton o nin leccion nin manlaenlaen na metal asin an mga ikaduwa binibilog nin sarong lamina nin cristal na an duwang muka na pinakinang na marhay asin saro kan mga iyan inasogehan.”
“!Tun, tun, tun! bakong iyan; sabi ko saimo dominus vobiscum asin an simbag mo sako requiescat in pace!” Asin inolit kan marhayon na catedratico su hapot sa lengua de tienda na sa lambang hidale sinasalakan nin mga tara asin mga aba.
Dai nakakahale sa kasibutan su makaheherak na hagbayon: nag-aalangan sya kun baga ibilang an kamagong sa mga metal, an marmol sa mga cristal asin su azabache pabayaan sanang daing mamugtakan, sagkod na su kataid nyang si tinokdoan sya sa hilom.
“An espejo na kamagong sa mga espejong kahoy!. . .” Inolit ito kan daing pagalamaam asin kabanga kan clase.
“!Marayrahay kang kamagong!” an sabi saiya kan catedratico nagngingisi nin hilaw. Hilingon ta, anong inaapod mo ika espejo: sa superficie per se, in quantum est superficies o sa bagay na natutugmadan kan especie na ini, an materia prima, na minodificar kan accidenteng superficie, huli ta, malinaw na gayo na mantang an superficie accidente sa mga bagay dai makakapag-ada na nin substancia. Hilingon ta, anong sabi mo?”
“Ako? Dai lamang!” masimbag kuta su makauugay na dai nya aram kun ano an pinagororolayan nagkakarilibong na sa kadakolan nin mga superficie asin dakol na mga accidente na nagdodonsol (201) kan saiyang pagdangog, alagad sarong instinto nin kasopog anan nakapogol saiya asin, tagob nin kadalitaan asin kan nagpopoon nang paggan-oton nanggogoop na inolit ining minasunod:
“Inaapod na espejo an gabos na superficie na pinakinang. . ."
“Ergo, per te (202), an espejo iyo an superficie,” bominanwit su catedratico. “Marhay, liwanaga sakuya an dificultad na ini. Kun an espejo superficie, sukat na daing pakalabot sa pagkaespejo an and man na nasa MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatelikod kan superficie na ini, mantang an nasa-likod dai makakaano kan nasa-atubangan, id est (203), kan superficie, quae super faciem est, quia vacatiur superficies facies ea quae supra videtur (204); oyon ka o dai ka oyon?”
Lalong tominorongkag su buhok kan makauugay na hagbayon na baga binoruhay nin sarong nakakapaitaas na kosog.
“Oyon ka o dai ka oyon?”
“Ano man na bagay, su muya mo, Padre,” an saiyang sa isip, kundi dai nangahas na magsabi sa takot na magngirisi. Inaapod ito na makahahandal na kamugtakan asin sagkod pa man dai nya nakitang mga matataba. May malabog syang alamaam na sa mga fraile dai ikakaoyon an orog ka daing panganib na bagay na dai magpakakoa diyan kaiba an mga bunga kaiyan asin kapakinabangan na mangyayaring mapaghonahona, magsabi an mga hacienda asin mga curato ninda. Kun kaya sa bagay na ini pinagsasadol sya kan saiyang marhay na angel na dai nya oyonan an ano man na bagay sa bilog na rigon kan saiyang kalag asin sa paninirindog kan saiyang buhok, asin mabuhi na kuta nin sarong abhawon na nego! (205) hull ta an dai ininaoyon dai nangangako sa ano man, sabi saiya nin oficial sa sarong hokoman; alagad an maraot na ugale nin dai paghimate sa tingog kan rogaring na conciencia, an pagkaigwa nin kadikit na pagtiwala sa mga tawo sa curia asin paghanap nin tabang sa iba na igo na an saro sana, nagpakapahamak saiya. Su mga pagiriba pinagpapasabot sya na omoyon, orog na ngani si Juanito Pelaez, asin sa pagpabaya na darahon sya kan saiyang maraot na palad, bominohi nin sarong “concede, Padre” (206) sa tingog na orog kamagagadanon na baga nagsasabi: “In manus tuas commendo spiritum meum.” (207)
“Concedo antecedentem” (208), an olit kan catedratico na maliciosong naghohoyomhoyom,“ergo (209) makakaros ko an azogue nin sarong espejo na cristal, sanglean nin kapedasong bibingka asin sa giraray masasatuya an espejo, ha? Ano an masa-satuya?”
Hiniling kan hagbayon su mga taga-pagpasabong saiya asin kan makita na nagkakamorongnan an mga ito asin daing pagaram kun anong saiyang sasabihon, lominadawan sa saiyang lawog an orog kapait na pangMediaWiki:Proofreadpage pagenum templatehimasol. “Deus metis, Deus meus, quare dereliquiste me,” (210) sabi kan mga nahohorasang mga mata alintanang su saiyang ngimot nagsasabi sa maluyang tingog: “Linintikan! Sayang su saiyang pagpaparaabo, pigbobotong su pechera kan saiyang bado, minagabat sa saibong na bitis, dangan sa ibong, dai nakakasompong nin solution.
“Vamos, anong igwa nyato?” an ulit kan catedratico na naggagayagaya kan bunga kan saiyang argumento.
“Bibingka!” an pasunod ni Juanito Pelaez, “bibingka!” “!Halo, lolong!” gominasod man giraray su hagbayon na muyang makahawas sa kasibutan na saiyang binaliw sa sombong.
“!Hilingon ta, Juanito, kun maresolberan mo sako an cuestion!” hinapot kun siring kan catedratico si Pelaez.
Si Pelaez na saro kan saiyang mga favorito, luhayluhay na tominindog alagad sinikmol ngona si Placido Penetente, na iyo an minasunod saiya sa pagkasoronod kan lista. An boot sabihon kan pagsikmol na ito:
“!Pasonodon mo ako, hala, pasonoda ako!”
“Dinidistingir ko. . . Aruy! ka palpal mo!” nakagasod si Placido na hiniling sya nin may kaangotan na mga mata, alintanang dinadara su kamot sa saiyang mga botinas na charol.
Nadangog kan catedratico su sinuriyaw, nahiling sinda asin nasalom nya kun ano.
“Hoy, ika! espiritung paratahi,” sinaligwatan sya; “dai ko ika pighapot, alagad mantang nagpapahalaga ka sa pagligtas sa iba, hilingon ta, iligtas mo an saimong sadiri, salva te ipsum, asin resolbere ako kan dificultad na ini.
Kontentong marhay na tominukaw si Juanito asin bilang tanda kan saiyang kapasalamatan pinaluwasan kan dila su saiyang taga pagpasunod. Ini man, tagob nin kasopogan, bominuhat asin ngominorobngorob nin dai masabotan na mga pasarahotan.
Pinaghilinghiling sya nin diit na horas ni Padre Millon na baga kinakaon kan paghiling an sarong plato.!Abaang rayrahay an pagpahamak asin pagbugtak na pagngisihan an hagbayon na itong garogadihon, sa girarat marhay su panggubingan, tanos su payo asin moninong su paghiling. Sarong gawe nin pagkaugay, kun MediaWiki:Proofreadpage pagenum templatekaya sa bilog na conciencia ipinanongod dunian kan maugayon na catedratico su saiyang sadiri na inolit sa luhayluhay su hapot:
“Sabi kan libro, na an mga espejong metal binibilog kan laton o nin sarong aleacion nin manlaenlaen na mga metal, cierto ini o bakong cierto?”
“Sinasabi kan libro, Padre..."
“Liber dixit ergo ita est (211) dai ka magsasagin na lalong tatao pa sa libro...” Dangan nagdugang pa na an mga espejong cristal binibilog nin sarong lamina nin cristal na an duwang superficie makinangon na marhay, sa saro kan mga ini nadodokot an sarong amalgama nin timga; nota bene, amalgama nin timga. Cierto daw ini?”
“Kun sinasabi kan libro, Padre...”
“An timga sarong metal?”
“Garong iyo, Padre: iyong sabi kan libro...”
“lyo, iyo, asin an boot sabihon kan tataramon na amalgama na kasalak kan mercurio na saro man na metal. Ergo an sarong espejo na cristal sarong espejo na metal; ergo makalilibong an mga termino kan division, ergo may kakundian an clasificacion, ergo... paanong pagpaliwanag mo, paratahing espiritu?”
Asin tinatandaan su mga ergo asin su mga mo nin dai masabing pangongorondot asin nagkikiyat na baga nagsasabing: “napritos ka!”
“Huli ta... an boot sabihon...” naghihiraw-od si Placido.
“An boot sabihon iyo na dai ka nakasabot kan leccion, espiritung meskino na dai ka nakasabot asin nagpapasunod ka sa saimong kataid!” Dai nadagit su clase, ata ngani nasompongan nin kadaklan na makangingisi su kataga asin nagpangorolok. Nanggoop si Placido.
“Siisay ngaran mo?” hinapot sya kan catedratico.
May pagkarorolaghod su simbag ni Placido.
“Aha! Placido Penitente, tara lalong garo kang Placido Sopla o Soplado. Alagad bubugtakan ko ika nin padusa kan saimong mga kasopladohan.”
Asin mamongaya huli kan pagkasorosaralbog nin mga kataga, pinagbotan sya na sabihon su leccion. Su hagbayon, sa siring na kamugtakan kan saiyang pagisip, nakaginibo nin tolong kamalean. Su catedratico kun siring nagtatangotango, luhayluhay na binuka su lista MediaWiki:Proofreadpage pagenum templateasin maingat na pinagpaagihan ito kan paghiling alintanang inoolit su ngaran sa hababang tingog.
“Palencia.. Palomo... Panganiban... Pedraza... Pelado... Pelaéz... Penitente, aha! Placido Penitente, kaglimang katubngan na pagpalta sa klase...”
Tominanos si Placido;
“Kaglimang palta, Padre?”
“Kaglimang katubngan na palta nin dai paglaog sa klase,” an padagos kan catedratico; “diyata saro na sana an kilang saimo ngani kane mapunas.”
“Kaglimang palta, kaglimang palta?” an ulit ni Placido na namomongnan; “makaapat sana ako pagpalta asin ngunyan ikalima, kun baga man!”
“Husito, husito, senyolia!” an simbag kan catedratico na pinagmasdan su hagbayon sa ibabaw kan saiyang gafas na bulawan. ‘“Minatuga ka na makalima ka pagpalta asin, batid nin Dios, kun dai ka nang ibang palta! Atqui (212) huli ta bihirang marhay na magbasa ako kan lista, asin lambang pagkakadakop ko sa saro kinokuritan ko nin limang karit, ergo, pira an limang manlimalima? Sa lingaw mo na an tabla sa pagmultiplikar! Limang manlimalima?”
“Duwang-polo may lima...”
“!Husto, husto! Kun siring minahalon ka pa nin sampolo, nin huli ta makatolo ko sana ika kadakop...! Uy! kun madakop taka sa gabos... Asin pira su tolong manlimalima?”
“Kaglima...
“Kaglima, pareho an boyod asin su aniit!” an pangatapusan na taramon kan catedratico na kiniyop su lista; “kun magdinangag ka pa, sulung! !luwas sa tata! Ah! asin ngunyan sarong palta sa leccion sa aroaldaw.”
Asin binuka liwat su lista, asin hinanap su ngaran asin ibinugtak su sadit na kurit.
“Abaa! sarong sadit na kavit!” an sabi; “huli ta dai pa ika minsan saro!”
“Alagad, Padre,” an hagayhay ni Placido na pinopogol an saiyang sadiri; “Kun bugtakan ako kan Saimong Pagkaigagalang nin palta sa leccion, dapat na punason sako kan Saimong Pagkaigagalang su sa asistencia na ibinugtak sak6é ngunyan na aldaw!”’
Dai nagsimbag su Pagkaigagalang; inogid ngona su palta, pinaghilinghiling ito na ihingé su payo... kaipuhan na masining su sadit na kurit,... tiniklop su lista MediaWiki:Proofreadpage pagenum templateasin sa lubos na kalanghadan naghapot; “!Aba! ngata, nol?”
“Huli ta dai maako kan pagisip, Padre, na an saro mangyaring magpalta sa clase asin sa horas mansanang iyan makapagsabi dihan kan leccion... An Simong Pagkaigagalang nagsasabi na yaon asin dai...”
“!Naku! metafisico pa, alang-alang pa ogaring! Diyata dai mahonahona, ha? Sed patet experientia y contra experientiam negantem fusilibus est arguendum,(213) nasabotan mo? Asin dai napapaghona-hona, payo nin filosofo, na mangyaring magpalta sa clase asin dai tatao kan leccion? Dahel ta an dai paglabas nagpapahayag na gayo kan kadongan? Anong sabi mo sakuya, filosofastro?”
Ining huring bansag iyo an toro nin tubig na nakapasup-ay kan banga. Si Placido na sa tahaw kan saiyang mga katood nababantog na filosofo nawar-an nin pakatios, ibinulagsak su libro, tominindog asin hinampang su catedratico:
“!Sukat na, Padre, sukat na! mabubugtakan ako kan Saimong Pagkaigagalang nin minsan pirang paltang muya mo, alagad dai ka nin katanosan sa paglanghad sakuya. Mawalat an Saimong Pagkaigagalang sa saimong clase, ta dai na ako makakatagal.”
Asin daing paaram, lominuwas.
Nangirhat su clase: an siring na gawe nin karapatan haros sagkod pa man dai nahiling: siisay maghohona na si Placido Penitente ... ? Su catedratico, sa pagkapangalas, kinagat su ngabil asin hiniling itong nagharayo pighiro su payo na may pagbabanta. Dangan sa tinatakigan na tingog nagpoon su sermon dapit sa dating tema, minsan orog karigon asin lalong elocuente su pagkapatanog. Pinasikad sa nagmomondag na kaabhawan, an kagubay na kabihangan, an pagaakalang madonong, an kakulangan nin kagalangan sa mga poon, an kapalangkawan na ibinobugtak kan espiritu nin kadikloman sa mga bagong-tawo, an kadikit na inadalan, an kakulangan nin pakigkasi-tawo asin iba pa. Dangan saiyang pinaglanghadan asin pinagtuya-tuya su mga paghahambog nin nagkakapirang mga sorosopladillo na magtokdo sa saindang mga maestro sa pagpatindog nin sarong academia sa pagtokdo nin kastila.
“!Ua, ha!” an sabi; “an mga iyan na kasusaro pa sana pahangang makasabi nin si, Padre, no, Padre, muMediaWiki:Proofreadpage pagenum templateruya ngunyan na makanood nin labis pa sa mga inoroban sa katotokdo? An boot makanood, nakakanood, may mga academia o dai! Sayod na gayo na ito, itong minahale pa sana saro man kan mga nasa mokna! !Marahay an kastila sa siring na mga kasarapi! Saen kamo makoa nin panahon sa pagbalikbalik sa academia na pahanga kamong magkaigwa sa pagotob kan saindong mga katongdan sa clase? Boot nyamo na kamo gabos magpakanood nin kastila asin hilwason nindo nin marhay tanganing dai kami nindo mapasaan kan orosalming hull kan saindong mga giro asin kan saindong mga pesa. alagad enot ngona an obligacion dangan an devocion; otoba ngona nindo an saindong mga pagadal asin dangan kamo paghinon-od kan kastila asin lumaog kamo sa pagkaparasurat kun ginaganahan kamo ...”
Asin sa bagay na siring nagpadagos nin pagtaram asin nagtaram sagkod na bominagting su batingaw asin natapus su clase, asin su duwang gatos tolong polo may apat na mga estudiante, pakatapus nin pagpangadye, nagruluwas daing pagalamaam giraray siring kan sinda lumaog, alagad nagpangharangos na baga nagkaharalean nin magabat na nakakababaw sainda. Lambang sarong hagbayon nadaihan nin sarong kabtang kan saiyang buhay, asin sa kaibahan kaito sarong kabtang kan saiyang karapatan asin an pagisusugad sa saiya mansana asin karibay kaini naglalakop an kaluyahan nin boot, an pagkaoyam sa pagadal asin an pagbalon nin mga maraot na boot sa laog kan mga puso. !Pakatapus kaini hagadan sinda nin kadonongan, karapatan, pagromdom sa kinamtan na karahayan!
De nobis, post hocc, tristis sententia fertur! (214) Asin siring kan duwang gatos tolong polo may apat, pinaagi su saindang horas nin clase su riboribong mga estudiante na nagkaerenot sainda, asin, kun dai nahusay su mga bagay, papaagihon pa su mga maarabot asin magiging mga palpal, asin lugad an karapatan asin may kakundian an entusiasmo kan mga bagong tawo mababaliw sa kaongisan asin sa kahogakan, siring kan mga alon na, sa pagbalik na mga malaboy na ibang kabtang kan baybayon, pasorosaralihid na sa lambang pangyayari minawalat nin lalong dakol na tambak nin mga awot. Alagad itong nakakakita magpoon pa sa panahon na daing kapinonan na naglaladlad su mga kinaMediaWiki:Proofreadpage pagenum templateluwasan nin sarong gawe siring sa sarong torsido sa lakaw kan mga panahon. Itong minatimbang kan halaga nin sarong segundo asin nagbugtak sa saiyang mga linalang bilang enot na katogonan kan kauswagan asin pagkadai nin kakundian. Ito na kun matanos, mahagad nin mahigpit na kabilangan sa sukat magtao kaiyan saiya, sa riboribong pagisip na mga nadidikloman, an pinahababang karapatan nin tawo sa linaksang mga linalang asin kan dai mabilang na kabilangan nin nawarang panahon asin nasayang an kapagalan Asin kun sa irarom igwa nin katotoohan an mga katokdoan kan Evangelio, maninimbagan man itong mga linaksang dai nagpakanood nin pagingat kan liwanag kan saindang isip asin kan karapatan kan saindang espiritu, siring kan paghagad kan kagurangnan nin kabilangan sa sorogoon na tinawan nin mga talento (215) na sa katalawan nagpabayang habon-an!